Օրգանական գյուղատնտեսություն
Պատմություն, սկզբունքներ և էություն
Պատմությունը և էությունը
Օրգանական գյուղատնտեսությունն իր հիմքում վերադառնում է գյուղատնտեսության բնական ակունքներին՝ այն ժամանակներին, երբ մարդիկ հողը մշակում էին բնության օրենքներին համահունչ, առանց քիմիական միջամտությունների և արհեստական նյութերի կիրառման։ Դարեր շարունակ գյուղատնտեսությունն ինքնին եղել է «օրգանական»՝ հիմնված հողի բերրիության պահպանման, բնական պարարտանյութերի օգտագործման և կենսաբազմազանության վրա։
20-րդ դարի առաջին կեսին, արդյունաբերական հեղափոխությունից հետո, գյուղատնտեսությունը արագորեն փոխվեց։ Սինթետիկ պարարտանյութերի, թունաքիմիկատների և ինտենսիվ արտադրական մեթոդների կիրառումը բերեց արտադրության ծավալների աճի, սակայն միաժամանակ առաջացրեց լուրջ խնդիրներ՝ հողի բերրիության նվազում, ջրի և շրջակա միջավայրի աղտոտում, կենսաբազմազանության նվազում և առողջական ռիսկեր մարդկանց համար։
Այս ամենին զուգընթաց 1920–1940-ական թվականներին ձևավորվեցին օրգանական գյուղատնտեսության գաղափարական հիմքերը։ Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում մի շարք գիտնականներ և ֆերմերներ սկսեցին բարձրաձայնել, որ հողը կենդանի համակարգ է, և որ գյուղատնտեսության հիմքում պետք է լինի դրա առողջությունը։ Այս ժամանակ էլ ձևավորվեց օրգանական գյուղատնտեսության շարժումը՝ որպես քիմիականացված արտադրությանը հակակշիռ, հակազդող ուժ։
1970-1980-ական թվականներին օրգանական գյուղատնտեսությունը սկսեց ստանալ ավելի կազմակերպված տեսք։ Ստեղծվեցին միջազգային և ազգային կազմակերպություններ, մշակվեցին չափանիշներ և սերտիֆիկացման համակարգեր, որոնք սահմանում էին՝ ինչը կարելի է համարել օրգանական արտադրանք։ 1972 թվականին հիմնադրված IFOAM-ը (Օրգանական գյուղատնտեսության շարժումների միջազգային ֆեդերացիա) կարևոր դեր խաղաց օրգանական սկզբունքների համաշխարհային ձևավորման և տարածման գործում։
Այսօր օրգանական գյուղատնտեսությունը համարվում է կայուն զարգացման առանցքային ուղղություններից մեկը։ Այն միավորում է բնապահպանական, սոցիալական և տնտեսական մոտեցումները՝ նպատակ ունենալով ապահովել առողջ սնունդ, պահպանել բնական ռեսուրսները և աջակցել գյուղական համայնքների զարգացմանը։ Օրգանական գյուղատնտեսությունը չի սահմանափակվում միայն «քիմիկատ չօգտագործելով»․ այն ամբողջական համակարգ է, որը դիտարկում է հողը, բույսը, կենդանին և մարդուն որպես մեկ փոխկապակցված ամբողջություն։
Աշխարհի բազմաթիվ երկրներում օրգանական գյուղատնտեսությունը դարձել է պետական քաղաքականության մաս, իսկ սպառողների շրջանում աճում է վստահությունն ու պահանջարկը օրգանական արտադրանքի նկատմամբ։ Այս միտումը պայմանավորված է ոչ միայն առողջ ապրելակերպի տարածմամբ, այլ նաև կլիմայական փոփոխությունների, սննդային անվտանգության և բնության պահպանության հրամայականներով։ Օրգանական գյուղատնտեսությունը այսօր դիտվում է ոչ թե անցյալի վերադարձ, այլ ապագային ուղղված լուծում՝ հիմնված գիտելիքի, փորձի և բնության հետ համագործակցության վրա։
Օրգանական գյուղատնտեսության սկզբունքները
Օրգանական գյուղատնտեսությունը հիմնված է 4 հիմնական սկզբունքների վրա, որոնք ձևավորում են ամբողջ համակարգի մտածողությունն ու գործելակերպը։ Այդ սկզբունքները նպատակ ունեն ապահովել հողի, շրջակա միջավայրի, մարդու առողջության և գյուղատնտեսական գործունեության երկարաժամկետ ներդաշնակ զարգացումը։
Խնամքով վերաբերմունքի սկզբունք
Օրգանական գյուղատնտեսությունը պահանջում է նրբանկատ և պատասխանատու կառավարում, որի հիմքում ներկա և ապագա սերունդների առողջության և բարօրության և շրջակա միջավայրի պահպանումն է:
Օրգանական գյուղատնտեսությունը ապրող և զարգացող համակարգ է, որը պետք է ծառայի ի շահ և ի նպաստ մարդկային հասարակությունների և բնական միջավայրերի: Հետևաբար, անհրաժեշտ է գնահատել նոր տեխնոլոգիաները և վերաիմաստավորել գործող մեթոդաբանությունները: Հաշվի առնելով էկոհամակարգերի և գյուղատնտեսության միջև կապի վերաբերյալ տվյալների ոչ լիարժեք լինելը, այս ոլորտում անհրաժեշտ է նրբանկատ վերաբերմունք: Այս սկզբունքը կոչված է ընդգծելու օրգանական գյուղատնտեսությունում նրբանկատության և պատասխանատու վերաբերմունքի սկզբունքների առանցքային նշանակությունը կառավարման, զարգացման և տեխնոլոգիաների ընտրության հարցերում:
Օրգանական գյուղատնտեսության առողջարար, անվտանգ և էկոլոգիապես պատշաճ լինելն ապահովելու համար այն պետք է խարսխվի գիտության, փորձի, ձևավորված հմտությունների, ինչպես նաև ավանդական և բնազդային գիտելիքի վրա և առաջարկի ժամանակով ապացույցված իրատեսական լուծումներ:
Համապատասխան տեխնոլոգիաների կիրառմամբ և անկանխատեսելի տեխնոլոգիաների բացառմամբ (օրինակ՝ գենային ինժեներիայի հետ կապված)՝ օրգանական գյուղատնտեսությունը պետք է կանխի հնարավոր զգալի ռիսկերը: Այս ոլորտում կայացվող որոշումները պետք է արտահայտեն բոլոր պոտենցիալ շահագրգիռ կողմերի արժեքները և հաշվի առնեն նրանց կարիքները՝ ապահովելով թափանցիկ և մասնակցային գործընթացներ:
Առողջության սկզբունք
Օրգանական գյուղատնտեսությունը պետք է պահպանի և նպաստի հողի, բույսի, կենդանու, մարդու և մոլորակի առողջությանը՝ թվարկվածներից յուրաքանչյուրինն անհատապես և միասնաբար:
Այս սկզբունքը կոչված է ընդգծելու, որ անհատների և համայնքների առողջությունը հնարավոր չէ էկոհամակարգերի առողջությունից զատ. առողջ հողերը թույլ են տալիս ստանալ առողջ բերք, որն իր հերթին անհրաժեշտ է մարդկանց և կենդանիների առողջության համար: Առողջությունը կենդանի համակարգերի ամբողջականությունը և կայունությունն է: Այն ոչ միայն հիվանդության բացակայությունն է, այլև ֆիզիկական, հոգեկան, սոցիալական և էկոլոգիական բարօրությունն է: Պաշտպանվածությունը, ոգու ամրությունը և վերականգնողականությունը առողջության առանցքային բնութագրերն են: Օրգանական գյուղատնտեսության խնդիրը (լինի գյուղմթերքի աճեցում, մշակում, բաշխում, թե՝ սպառում) էկոհամակարգերի և հողում ապրող ամենափոքր օրգանիզմից մինչև մարդ արարած՝ բոլոր կենդանի էակների առողջությունն է:
Էկոլոգիայի սկզբունք
Օրգանական գյուղատնտեսությունը պետք է խարսխվի կենդանի էկոհամակարգերի և բնական շրջափուլերի, դրանց հետ համագործակցության, կատարելագործման և կայունության վրա:
Սա նշանակում է, որ օրգանական արտադրությունը պետք է հիմնվի էկոլոգիական գործընթացների և վերամշակման սկզբունքների վրա: Բավարարվածության և բարօրության կարելի է հասնել որոշակի արտադրական գործընթացների միջոցով: Օրգանական գյուղատնտեսությունը, ավանդական և վայրի բերքահավաքի գործընթացները պետք է համապատասխանեն բնության շրջափուլերին և նպաստեն էկոլոգիական հավասարակշռության պահպանմանը: Այս շրջափուլերը ունիվերսալ են, չնայած նրան, որ պայմանավորված են տեղանքի առանձնահատկություններով: Օրգանական կառավարումը պետք է համապատասխանի տեղի պայմաններին, էկոլոգիային, մշակույթին և մասշտաբներին: Հանուն շրջակա միջավայրի պահպանման և կայունության կառավարման հիմքում ընկած են վերաօգտագործումը, վերամշակումը և ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործումը: Այս հարցում գերագույն նպատակը գյուղատնտեսական համակարգերի, հաբիթաթների ձևավորման և գենային ու գյուղատնտեսական բազմազանության միջոցով էկոլոգիական հավասարակշռության հասնելն է: Օրգանական սննդամթերք արտադրողները, մշակողները, վաճառողները և սպառողները պարտավոր են պաշտպանել և պահպանել ընդհանուր միջավայրը, ներառյալ՝ լանդշաֆտները, կլիման, հաբիթաթները, կենսաբազմազանությունը, օդը և ջուրը:
Արդարության սկզբունք
Օրգանական գյուղատնտեսությունը պետք է հիմնվի այնպիսի հարաբերությունների վրա, որոնք թույլ են տալիս ապահովել ընդհանուր միջավայրի և կյանքի հնարավորությունների արդար բաշխումը:
Արդարությունը բնութագրվում է մարդկանց և այլ կենդանի էակների հետ հարաբերություններում հավասարությամբ, հարգանքով, արդարադատությամբ և արդյունավետ կառավարմամբ: Այս սկզբունքը սահմանում է, որ օրգանական գյուղատնտեսությունում ներգրավվածները՝ ֆերմերները, աշխատողները, մշակողները, բաշխողները, վաճառողները և սպառողները պետք է կառուցեն բոլոր մակարդակներում և բոլոր կողմերի համար արդար հարաբերություններ: Օրգանական գյուղատնտեսությունը բոլոր ներգրավվածների համար պետք է ապահովի կյանքի լավ որակ և նպաստի սննդային անկախությանը և աղքատության նվազմանը: Այն նպատակ ունի բավարար քանակով արտադրել բարձրորակ սննդամթերք և այլ ապրանքներ: Ըստ այս սկզբունքի՝ օրգանական անասնապահության ոլորտում կենդանիները պետք է ապահովվեն կյանքի այնպիսի պայմաններով և հնարավորություններով, որոնք համապատասխան են նրանց ֆիզիոլոգիայի, բնական վարքի և բարօրության պահանջներին:
Բնական և շրջակա միջավայրի ռեսուրսները, որոնք օգտագործվում են արտադրության կամ սպառման համար, պետք է կառավարվեն՝ պահպանելով սոցիալական և էկոլոգիական արդարության սկզբունքները հանուն գալիք սերունդների: Արդարության սկզբունքն ապահովելու համար պահանջվում են արտադրության, բաշխման և առևտրի բաց, հավասար պայմաններ և հաշվետվողականություն ապահովող համակարգեր՝ էկոլոգիական և սոցիալական իրական արժեքների հաշվի առնմամբ: